In Urk werken ze al jaren zo. ‘Als een initiatief niet van onderaf tot stand komt, werkt het niet’, zegt een lokale bestuurder van het vissersdorp tijdens de bestuurderstafel over de Omgevingswet. Na de invoering van de nieuwe wet in 2019 moet heel bestuurlijk Nederland aan de Urker werkwijze geloven. Wat betekent dat voor aardverschuiving voor bestuurders? Tijdens de regionale bestuurderstafel Flevoland, Gooi en Vechtstreek spreken zo’n twintig bestuurders op 3 oktober 2016 over de kansen en gevolgen van de Omgevingswet.
De bijeenkomst van de bestuurders vindt plaats op een historische plek: het Gemaal Wortman aan de Oostvaardersdijk in Lelystad. Het is een van de gemalen die in de jaren vijftig werd gebruikt om de polder Oostelijk Flevoland droog te leggen. Net als heemraad Camiel Maenhout spreekt wethouder in Lelystad, Jop Fackeldey, in zijn welkomstwoord over de symboliek van de plek: ‘Als dit gemaal er niet was geweest, hadden we hier nu met natte voeten gestaan.’ Hij verwijst naar het verband tussen de pioniers van destijds – die op het originele idee kwamen om land droog te leggen – en de pionierende werkwijze van de Omgevingswet. ‘Het is voor het eerst in Nederland dat een wetgevingsproces interactief wordt vormgegeven. En dat is tegelijkertijd ook de boodschap van de nieuwe wet: we moeten het op lokaal niveau op zo’n manier met elkaar organiseren dat iedere overheidslaag zich daarbij senang voelt. Het gemaal is een omgeving waar we zo’n start heel goed kunnen maken.’ Beide heren wensen samen met Ineke van der Hee, directeur van het programma Aan de slag met de Omgevingswet, de deelnemende bestuurders een mooie avond toe.
Participatie: hoe ver ga je?
Tijdens de maaltijd spreken de bestuurders over drie thema’s: Integraal werken en veranderopgave, Participatie en Bestuurlijke afwegingsruimte. De gezagsdragers kunnen aanschuiven aan een van de drie thematafels en halverwege rouleren. Tijdens de sessies kunnen zij vrijuit praten, de kansen en bedreigingen van de thema’s aftasten en hier en daar dieper graven om er samen achter te komen wat de Omgevingswet voor hen precies gaat betekenen. Er worden ook vragen opgeworpen. Een bestuurder aan de thematafel ‘Participatie’: ‘Hoe ver moet je gaan met participatie, en levert meer participatie per definitie meer resultaat op?’ In de nieuwe wet moeten bestuurders meer ‘de straat op’ om belanghebbenden aan de voorkant te betrekken bij het proces van de omgevingsplannen. Daarvoor is een cultuurverandering bij bestuurders nodig waarin zij onder meer moeten gaan loslaten, is de conclusie. Maar je moet bestuurders dan ook de mogelijkheden geven om los te laten, vinden de gespreksdeelnemers. En hoe zit het met de kaderstelling, vraagt de tafel zich af. Gedeputeerde Jaap Lodders stelt dat het voor colleges van zowel provincies als gemeenten een uitdaging is om grenzen te bepalen: ‘Hoe ruimhartig stel je de kaders en hoe zorg je ervoor dat er geen sprake is van willekeur?’
Bestuurlijke afwegingsruimte: het Urker model
Aan de thematafel ‘Bestuurlijke afwegingsruimte’ werpt tafelheer Jop Fackeldey tal van praktijkvoorbeelden op met de vraag ‘Hoe pak je het aan onder de nieuwe wet?’. En ook hier blijkt weer dat ‘het Urker model’ op de Omgevingswet vooruitloopt. ‘Wij werken al op zo’n manier dat alles integraal wordt bekeken. De raad zegt letterlijk: los het maar op en kom met één advies’, zei een lokale bestuurder. Dit betekent dus meer disciplines aan tafel en wellicht meer voorlichters in dienst dan handhavers, stelt een bestuurder van een Omgevingsdienst. Moeilijker wordt het als meer overheidslagen bij een thema zijn betrokken. Waar houdt bijvoorbeeld het provinciale belang op? ‘Het is zoeken met elkaar’, concluderen de bestuurders. En wat doe je met voormalige ‘no-go-areas’ als beschermde stadsgezichten, bebouwing langs de kust of bouwen op de dijk? ‘De bestuurlijke afwegingen worden zowel strenger als soepeler onder de nieuwe wet’, weet een bestuurder met kennis van zaken. Zo mogen lokale bestuurders bijvoorbeeld straks strengere duurzaamheidseisen dan de rijksnormen gaan stellen. ‘Dat mag nu niet.’ Maar dan kunnen bestuurders straks ook niet meer zeggen ‘Het mag niet van de provincie, van het Rijk of Europa’, grappen zij met elkaar.
Integraal werken: hoe weeg je belangen af?
Ook aan de thematafel ‘Integraal werken en veranderopgave’ blijkt de gemaal-locatie inspirerend te werken. Men is op dreef, de stemming zit er goed in. Zo worden er aan de hand van praktijksituaties tal van vragen opgeworpen: Hoe weeg je de (terechte) deelbelangen af, wat is je bestuurlijke rol onder de nieuwe wet en welke risico’s vind je als overheid acceptabel als volgens de nieuwe wet het initiatief meer bij de initiatiefnemers komt te liggen? En wat zou je als bestuur mogelijk moeten maken en wat niet? Risicobewustzijn is nodig, stelt men. ‘Maar dat is in een huwelijk ook zo’, grapt een bestuurder. De rol van omgevingsdiensten zou kunnen veranderen in een meer voorlichtende en adviserende taak aan de voorkant van het proces, wordt geopperd. De daadwerkelijke afweging van de belangen is en blijft echter een zaak van het bestuur. Ook komt aan de orde met welke ambitie de Omgevingswet ingevoerd zou moeten worden. Onderkend wordt dat de Omgevingswet aansluit bij ingrijpende veranderingen van werkwijzen die bij de overheden al eerder zijn ingezet.
Verwachtingsmanagement
De bestuurders zijn nog lang niet uitgepraat als de klok 20.30 uur aangeeft en het buffet langzamerhand wordt opgeruimd. Gedeputeerde Lodders spreekt nog een dankwoord uit waarin hij benadrukt dat het belangrijk is aan verwachtingsmanagement te doen, iedereen vanaf het begin van het proces mee te nemen en dat voor de bestuurders vooral ‘loslaten’ het criterium wordt voor de nieuwe manier van werken onder de Omgevingswet. Door zowel Lodders als de gespreksleiders aan de thematafels wordt bovendien benadrukt dat vanaf nu ook de ketenpartners en de uitvoerende ambtenaren bij het omschakelingsproces betrokken moeten worden en, waar dit mogelijk is, alvast te gaan experimenteren met de nieuwe aanpak en werkwijze. De bestuurders spreken met elkaar af in de loop van 2017 aan deze gesprekstafel een vervolg te geven. ‘Het is belangrijk dat je elkaar goed kent en vertrouwen hebt in elkaar.’ Terwijl de bestuurderstafel officieel is afgelopen, zijn er maar weinig die meteen vertrekken. Men is eensluidend tevreden over het verloop. ‘Boeiend’, zeggen de bestuurders na afloop. ‘Het polderen heeft wel effect.’
[Kader]
Aan de slag met de Omgevingswet
Het programma Aan de slag met de Omgevingswet is in het leven geroepen om met overheden, bedrijven en bewoners nu al aan de slag te gaan met de Omgevingswet. Het programma is een samenwerkingsverband van gemeenten (VNG), provincies (IPO), waterschappen (UvW) en het Rijk. Het programma ondersteunt, stimuleert kennisuitwisseling, biedt informatie en zorgt voor digitalisering en middelen op maat.
Bestuurderstafels organiseren
Overheidsbestuurders zijn een belangrijke doelgroep voor de invoering van de Omgevingswet. Inzet en betrokkenheid van hen is van groot belang om de doelen van de wet te behalen. Dit wil het Programma Aan de slag met de Omgevingswet ondersteunen door samen met lokale bestuurders lokale bestuurderstafels te organiseren.
Doel bestuurderstafels
Tijdens de bestuurderstafels bespreken bestuurders van verschillende overheden en overheidslagen de gevolgen en kansen van de Omgevingswet. Wat betekent de komst van de Omgevingswet voor bestuurders en hoe kunnen zij thema’s als bestuurlijke afwegingsruimte, participatie, samenwerking en organisatieontwikkeling concrete handen en voeten geven? Inzet is om elkaar te inspireren en kennis en ervaringen te delen
[Einde kader]
Meer sfeerverslagen van Bestuurderstafels:
- Bestuurderstafel Zuid Holland De Belofte van de Omgevingswet
- Bestuurders Zaanstad Waterland vergroten inzicht Omgevingswet
NB: Deze artikelen zijn in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) geschreven in het kader van het interbestuurlijke programma ‘Aan de slag met de Omgevingswet’ (meer informatie – zie bovenstaand kader), en gepubliceerd op diverse online kennisplatforms, zoals de website van de overheid en Omgevingsweb. Doelgroepen: bestuurders en beleidsmaker van onder meer provincies, gemeenten en waterschappen.
Beeld: gegenereerd door AI – DALL-E
