Sinds de lancering van de Nederlandse Smart City Strategie begin 2017 is vrijwel elke gemeente wel bezig met het thema. Hoe kan je als gemeente met het thema ‘smart city’ aan de slag? Twee middelgrote gemeenten – Zwolle en Nijmegen – experimenteren al een aantal jaar met het ‘smart’ maken van hun gemeente. Wat doen ze en wat zijn de geleerde lessen? “Zoek de urgentie en enthousiaste bondgenoten, en durf vooral te experimenteren!”
De gemeente Zwolle heeft in 2016 een kwart miljoen euro vrijgemaakt voor het project ‘Smart Zwolle’. Hiermee wil de gemeente serieus werk maken van het formuleren van een visie en beleid over dit thema en concrete projecten uitvoeren. Smart Zwolle richt zich in eerste instantie op twee thema’s: ‘Klimaatadaptieve stad’ en ‘Gastvrije binnenstad’.
“Het zijn twee programma’s waarin de gemeente al veel energie steekt. Vanuit Smart Zwolle kijken we hoe we dat kunnen ondersteunen met slimme technologie”, zegt Marcel Broekhaar, adviseur en projectleider van Smart Zwolle. “Ons uitgangspunt is: we zetten slimme technologie niet in omdat het kán, maar omdat het van grote waarde kan zijn voor het bestuur en de leefbaarheid van de stad.”
Klimaatsensoren in de wijk
Voor het programma ‘Klimaatadaptieve stad’ organiseert Smart Zwolle samen met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), KNMI, Esri Nederland en Saxion Hogeschool het project SensHagen, een project in de Zwolse nieuwbouwwijk Stadshagen, waarbij behalve weerstations in de openbare ruimte ook burgers luchtkwaliteit, neerslag, verdamping, hitte en wind kunnen meten. Niet alleen levert het de partners en gemeente veel inzichten op van het binnenstedelijk klimaat, ook bij bewoners slaat het aan.
Broekhaar: “We willen op deze manier voor bewoners het klimaat inzichtelijker maken en meer bewustwording kweken. Bewoners die een sensor plaatsen in hun tuin krijgen inzicht in: wat meet ik nu eigenlijk en wat betekent dat? Op die manier proberen we de inwoners bij de klimaatopgave te betrekken. Vanaf de start waren er meteen al 35 bewoners superenthousiast.” Op 5 juni jl. is het project van start gegaan. De verkregen data zijn zichtbaar op het digitale platform Smart Zwolle Hub.
Privacy van burgers
Voor het project ‘Gastvrije Binnenstad’ is inzicht in loopstromen in de stad belangrijk voor de gemeente Zwolle. Wat levert beleid van de gemeente, bijvoorbeeld het aantrekken van nieuwe winkelketens, daadwerkelijk op voor de loopstromen in een stad? “Slimme technologie zou daarin veel inzicht kunnen geven, door met sensors of smartphone-signalen de aanwezigheid van mensen te meten”, vertelt Broekhaar. Maar hoe ga je dat meten met slimme technologie zonder de privacy van mensen te schenden?
“Privacy was hierin echt een struikelblok”, zegt Broekhaar. “Wij hebben gratis wifi in de stad. In theorie kun je deze data heel eenvoudig de logdata van wifi-access-points meten. Maar hoe doe je dat op een manier conform de richtlijnen van de Wet Persoonsgegevens wat ook nog acceptabel is voor de gebruikers van de stad? Daarmee hebben we veel gestoeid en geworsteld.”
Met borden in de stad ‘Hier vindt wifi-tracking plaats’ zou het probleem formeel al zijn verholpen, maar de gemeente Zwolle vond een andere oplossing beter. “De gebruiker van gratis wifi in de stad, moet algemene voorwaarden (AV) accepteren. Binnen de AV moet de gebruiker nu een extra vinkje zetten bij ‘Deze data worden gebruikt voor analyse-doeleinden’. Het is dan aan de gebruiker om de wifi aan of uit te zetten”, zegt Broekhaar.
Slimme technologie
“De twee concrete projecten geven meteen focus aan Smart Zwolle”, vertelt Broekhaar. “Tegelijkertijd wordt inzichtelijk wat slimme technologie kan betekenen voor zowel het maken van beleid als het inzichtelijk maken van het effect van beleid. Het draagt in die zin bij aan de bewustwording bij mijn collega’s wat slimme technologie voor hun werk of manier van werken kan betekenen. De financiering van onze projecten moet op een gegeven moment namelijk wel vanuit de opgaven komen.”
Burgers zelf laten meten
Net als de gemeente Zwolle begon ook de gemeente Nijmegen samen met onder meer de Radboud Universiteit en het RIVM met een burger-sensor-netwerkproject, het Smart Emission Project, waarbij klimaat- én geluidssensoren in Nijmegen werden geplaatst. Paul Geurts, co-projectleider en initiator van het Emission Project:
“In Nijmegen staan twee grote meetkasten van het RIVM, maar dat is te beperkt om daadwerkelijk de luchtkwaliteit in de wijken te meten. Bovendien vertrouwen bewoners die data niet, terwijl ze zich wel zorgen maken over de luchtkwaliteit in hun stad. Door burgers zelf te laten meten op een door henzelf gekozen locatie vertrouwen ze de data eerder en brengen we als gemeente een dialoog tot stand. Het is interessant om te onderzoeken of je burgers op deze manier kunt betrekken bij de ontwikkeling van beleid. We experimenteren dus ook met onze eigen rol als overheid.”
Het Smart-Emission-project is in 2017 afgerond, maar de smart-city-gedachte is inmiddels ingevoerd in de manier van werken van de gemeente Nijmegen. “We hebben er bewust voor gekozen geen smart-city-programma op te zetten, maar goed te kijken waar we opgaven kunnen ondersteunen met data en techniek. Zo participeren we nu in alle werkgroepen die met de vier grote opgaven aan de slag gaan (duurzame, vitale, sociale en aantrekkelijk stad) en bekijken we waar de inzet van slimme technologie waarde toevoegt.”
Inspiratiebijeenkomsten
Om collega’s bewust te maken van de waarde van de inzet van slimme technologie heeft zowel de gemeente Zwolle als de gemeente Nijmegen veel tijd gestoken in informatieoverdracht. “Vanaf de start hebben we een aantal inspiratiebijeenkomsten georganiseerd om B&W, directie en medewerkers bekend te maken met de waarde van smartcity-technologie, sensoren en data”, legt Geurts uit.
Een voorbeeld. “Neem de openbare ruimte. Door slimme technologie in te zetten, krijgen we meer overzicht over meldingen en signaleren we eerder patronen in bijvoorbeeld het aantal, de locatie en het tijdstip van meldingen. Onze toezichthouders worden aan de hand van deze inzichten gericht op pad gestuurd.”
Maar ook op andere beleidsterreinen is de inzet van data en slimme technologie waardevol, benadrukt Geurts. “We zien de stad steeds sneller veranderen. Met smart-city-technologie kun je veel adequater op die veranderingen inspelen doordat je het eerder signaleert. Een andere waarde van datatechnologie is dat je op basis van ervaringen in het heden patronen in de toekomst kunt voorspellen. Dit doen wij bijvoorbeeld bij inkomensfraude, jeugd die uit huis wordt geplaatst en hennepteelt. Met datatechnologie kun je dergelijke misstanden in een vroeg stadium signaleren en wellicht voorkomen.”
Kennisbundeling
Door slimme datatechnologie kan de kennis van burgers, bedrijven, organisaties en kennisinstellingen bovendien worden gekoppeld en tot nog meer inzicht leiden. Zo zorgen de datagegevens van het Nijmeegse project Smart Emission voor verrijking van het landelijk luchtkwaliteitsmodel van TNO, heeft het bedrijf Geonovum zijn standaarden verder kunnen ontwikkelen en zijn andere partijen met sensorontwerp en het ontwerp van de data-infrastructuur aan de gang gegaan. “Iedereen investeert er in, maar leert er ook enorm veel van”, zegt Geurts.
In Zwolle is inmiddels de Smart Zwolle Alliantie opgericht, een publiek-private samenwerking van partijen, die energie willen stoppen in project Smart Zwolle. Broekhaar: “Samenwerking is een van de belangrijkste pijlers van smartcity-technologie. De kennis van inwoners, mijn collega’s en partners hebben we nodig om meer en beter inzicht te krijgen in de opgaven van de stad en daar beleid op af te stemmen.”
Meer informatie
- Lees meer over ‘Smart Society’ op de website van de VNG.
- Download de Nederlandse Smart City Strategie die de G5 en G32 gezamenlijk hebben ontwikkeld, op de website van het Institute for future of living.
- Lees het artikel ‘Nederlandse gemeenten experimenteren vooral’ op de website van Future-city over de uitslag van het onderzoek van Hogeschool Saxion.
NB: Dit artikel is gepubliceerd op de website Gemeenten van de Toekomst (heet nu: Overheid van nu) op 20 juni 2018 en geschreven in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Foto: Gerd Altmann / Pixabay
