
Out-of-the-box denken is hard nodig om de landelijke energiedoelstellingen te halen. Daarvan is Paul van Dijk, senior beleidsadviseur energietransitie van de gemeente Tilburg, overtuigd. In Tilburg brengen ze dit volop in praktijk. Het thema koppelen aan breder beleid, zoals veilig en toekomstbestendig wonen, en structureel wijkgericht samenwerken, zijn enkele succesfactoren. Zelfs de lokale tv-zender doet mee.
In de gemeente Tilburg staan 100.000 woningen die verantwoordelijk zijn voor 40 tot 50 procent van het energieverbruik. Het verduurzamen van woningen is daarom hard nodig om de landelijke energiedoelstellingen van 2050 (gebouwde omgeving volledig energieneutraal) te halen. Sinds een jaar heeft de gemeente Tilburg haar aanpak volledig omgegooid en ziet nu daadwerkelijk ‘een beweging’ ontstaan van woningeigenaren, bedrijven en andere stakeholders die gezamenlijk concrete, structurele stappen zetten richting de groene ambitie van de rijksoverheid.
Denk ‘out-of-the-box’
“Met kortstondige acties ga je de energietransitie niet winnen. Daar kwamen we al snel achter”, zegt Paul van Dijk, die in de gemeente verantwoordelijk is voor het lokale programma energiebesparing in de gebouwde omgeving gericht op de koopwoningen. “Je behaalt met die korte acties tijdelijk wel successen, bijvoorbeeld meer woningen met zonnepanelen of spouwmuurisolatie, maar het zijn niet de aantallen die je voor ogen hebt. Bovendien ebt het effect weer snel weg.”
Samen met een extern communicatiebureau dat gespecialiseerd is in gedragsverandering bedachten ze een plan van aanpak. Meer doelgroepen bereiken, de duurzaamheidsgedachte bij iedereen ‘tussen de oren’ krijgen en een structurele opgaande lijn op het gebied van duurzame maatregelen in de gebouwde omgeving: dat was het doel. Out-of-the-box-denken was daarbij hard nodig. “Anders blijf je in bestaande structuren en denkpatronen zitten, waarmee je de cultuuromslag niet kunt verwezenlijken.” Het resulteerde in de campagne ‘Aan de slag met je huis’ die sinds medio 2017 van start is gegaan en waarmee de gemeente structurele veranderingen in gang wil zetten. De innovatieve aanpak werkt.
Succesfactor 1: wijkgerichte aanpak
Wat zijn de succesfactoren? Van Dijk: “De eerste succesfactor is de wijkgerichte aanpak. In iedere wijk zoeken we samenwerking met wijkgebonden partijen, bijvoorbeeld een lokale energiecoöperatie, de wijkraad, de katholieke ouderenbond, lokale bedrijven en de sportvereniging. Per wijk bekijken we welke partijen we het beste kunnen benaderen. We sturen er op aan dat zij het energiethema adopteren, en ontwikkelen gezamenlijk een plan hoe we de wijk ingaan met het thema. Op deze manier dring je veel meer door in de haarvaten van de wijk waar mensen elkaar kennen en overtuig je woningeigenaren eerder om duurzame maatregelen te nemen.
Succesfactor 2: beleidsthema’s koppelen
“Een tweede succesfactor is het energiethema verbreden en koppelen aan andere relevante thema’s, zoals levensloopbestendig wonen, veilig of gezond wonen. Daarbij gaan we veel meer uit van de vraag ‘wat houdt mensen bezig?’ en koppelen daaraan vervolgens het energiethema. Een voorbeeld: in de wijk Udenhout waren de katholieke ouderenbond en bewoners vooral bezig met het thema ‘levensloopbestendig wonen’, eveneens een beleidsdoelstelling van de gemeente. Door huiseigenaren op dat punt te faciliteren, zijn mensen veel ontvankelijker om daarin ook duurzame keuzes te maken. Zo’n aanpak, waarbij je een koppeling maakt tussen belangen werkt beter dan als je als gemeente alleen een actie start voor spouwmuurisolatie. In het najaar gaan we de wijk in met zo’n op deze doelgroep toegespitste actie. Dit betekent wel dat je een breder palet aan producten moet bieden.”
Tilburgse strategie wérkt
De Tilburgse strategie om het energiethema te koppelen aan laagdrempelige netwerkstructuren en bredere thema’s begint zijn vruchten af te werpen. ”We zien steeds meer beweging in de stad rond het thema: mensen en bedrijven die binnen het energiethema actiever worden en initiatieven nemen. Een voorbeeld: de gemeente wilde heel graag een duurzaamheidscentrum, waarin koophuiseigenaren kunnen zien hoe duurzame maatregelen werken en waar ze informatie kunnen halen. De gemeente kon dat echter niet betalen. De marktpartijen hebben het vervolgens opgepakt en het centrum is er gekomen.”
Ook regionaal werken lokale bouw- en installatiebedrijven, landelijke toeleveranciers, lokale energiecoöperaties, energieadviseurs, architecten, marketeers, makelaars/taxateurs, kennisinstellingen en de gemeenten Tilburg en Dongen sinds drie jaar samen om de enorme energietransitieopgave in de regio Hart van Brabant te versnellen. “De partijen komen maandelijks bij elkaar op een zogenoemde ‘samenwerkingsdag’. Zo’n vaste dag creëert, net als bij de wijkaanpak, een clubgevoel. Partijen staan er niet meer alleen voor en weten waar ze elkaar kunnen vinden.”
Rol gemeente in energietransitie
De gemeente Tilburg is aanjager van de netwerkstructuur, brengt partijen bij elkaar en faciliteert waar nodig. “We maken partijen mede-eigenaar van het probleem. Vervolgens spreken we met elkaar een doel af en verdelen goed de taken”, licht Van Dijk toe. “Het is belangrijk dat de gemeente betrokken blijft, ook op langere termijn. Je moet als gemeente beslist niet weglopen als de partijen met het thema aan het werk zijn en denken dat het ingezette traject wel blijft voortbestaan. Het is nodig dat een partij het thema op de agenda houdt, liefst in de vorm van een contactpersoon die voor mensen toegankelijk is en zich ook intrinsiek verantwoordelijk voelt. Die taak hoort mijns inziens bij een gemeente.”
Rijksoverheid: kom dichterbij
Gezamenlijk de schouders er onder zetten en samenwerken: dat geldt voor Van Dijk ook voor de overheid. “De samenwerking tussen rijksoverheid, provincie, VNG en gemeenten is uitermate belangrijk voor het slagen van een lokale aanpak in een stad of dorp.” In de samenwerking met rijksoverheid zijn nog wat slagen te maken, vindt hij. “De rijksoverheid heeft veel ambitie op het gebied van de energietransitie en legt veel taken bij ons neer, maar is tegelijkertijd voor ons heel ver weg. De samenwerking mag wat mij betreft steviger zijn, met meer aandacht voor de praktijk. Een woningeigenaar doet er gemiddeld 1,5 jaar over om een besluit te nemen over een duurzame maatregel. De financieringsmodellen van de rijksoverheid stoppen echter vaak al na 2 jaar. Als gemeente heb je er dan al veel tijd ingestoken om zo’n bewoner zo ver te krijgen; dan kun je als overheid niet ineens stoppen met het faciliteren van dat proces. Ik heb daar echt last van. Durf wat meer voorwaarts te gaan, geef sneller experimenteerruimte bij nieuwe regelingen die in de maak zijn, en voor wat langere termijn commitment met financieringsregelingen, zou ik de minister willen zeggen.”
Structurele beweging
Een structurele beweging in gang zetten op het gebied van de energietransitie: het begint in de gemeente Tilburg en de omringende regio te lukken. Met de inzet van social media, laagdrempelige afleveringen op de lokale tv-zender over energiezuinig wonen en renoveren, bewonerbijeenkomsten, de inzet van lokale partijen en doelgroepgerichte acties probeert de gemeente in steeds meer lagen van de stad door te dringen om het energiethema onder de aandacht te brengen, en koophuiseigenaren te bewegen duurzame maatregelen te nemen. “De overheid kan het niet alleen. Je zult als overheid dus op een andere manier partijen moeten verleiden en belangen moeten verbinden aan de energiedoelstellingen van de overheid. Stel vooral ook kortetermijndoelstellingen die haalbaar zijn, want daarmee behaal je successen. Behaal je successen? Vier die dan ook! Successen en mooie voorbeelden zijn nodig om de spirit er in te houden.”
Meer informatie
- Bekijk de aanpak van de campagne voor koophuiseigenaren ‘Ga aan de slag met je huis’ van de gemeente Tilburg.
- Bekijk de 15 afleveringen van de lokale tv-zender Omroep Tilburg met nieuwtjes en tips over energiezuinig wonen en renoveren op de website van de gemeente Tilburg, die zij inzet in de campagne ‘Kom in actie en ga aan de slag met je huis’.
NB: Dit artikel is gepubliceerd op de website Gemeenten van de Toekomst (heet nu Overheid van nu) op 9 mei 2018 en geschreven in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Foto: Peter Buijsman