Cosmetische chirurgie lijkt steeds meer gemeengoed te worden. De klinieken schieten uit de grond en de technische mogelijkheden groeien met de dag. De huid moet strak en jeugdig om vooral de ouderdom niet in de ogen te hoeven kijken. Een zwaktebod of een handige zet?
Veertig particuliere klinieken bestaan er inmiddels in Nederland waar borsten worden vergroot of verkleind, lippen worden opgespoten dan wel rimpels worden opgetrokken, opgevuld, vlak gemaakt of letterlijk lamgelegd.
Officiële cijfers over hoeveel mensen nu daadwerkelijk de klinieken bezoeken voor een esthetische behandeling zijn niet voorhanden. Maar uit de toename van het aantal klinieken valt wel op te maken dat het om een snelgroeiende business gaat. In tien jaar tijd is dat getal toch zeker verzesvoudigd.
Ook de technieken nemen toe, worden verfijnder en laten – tenminste op korte termijn – weinig sporen na, wat drempelverlagend werkt. Voeg daarbij de overweldigende aandacht vanuit de media en de rode loper naar de dichtstbijzijnde kliniek ligt als het ware voor je uitgerold.
Meer zelfvertrouwen
‘Het is normaal dat mensen aan hun uiterlijk werken. Daarom gaan we ook naar de kapper of de tandarts. Een facelift is niet anders’, beweerde een hoogleraar gezondheidsethiek in januari in het Algemeen Dagblad. Hij relativeerde daarmee dergelijke chirurgische ingrepen tot een triviale zaak.
Mislukkingen daargelaten, melden betrokkenen enkel positieve effecten. Het zelfvertrouwen neemt toe, omdat de persoon in kwestie zichzelf na de behandeling mooier of sensueler vindt (jongeren) dan wel dynamischer en minder moe oogt (ouderen). In die zin heeft verfraaiing van de buitenkant dus positieve invloed op de menselijke psyche.
Sterk en sensueel
De positieve relatie tussen cosmetische chirurgie en menselijke psyche is niet helemaal uit de lucht gegrepen. Onderzoek wijst uit dat een aantrekkelijk uiterlijk niet alleen het hart van de andere sekse sneller doet kloppen, maar dat er aan diegene bovendien allerlei positieve karaktereigenschappen worden toegedicht.
Zo zouden aantrekkelijke mensen als warmer, aardiger, seksueel responsiever, sensitiever, interessanter, sterker, socialer, opwindender en gelukkiger worden gezien, aldus hoogleraar sociale psychologie Bram Buunk van de Rijksuniversiteit Groningen.
Als hoofd onderzoek ‘interpersoonlijk gedrag en individuele verschillen’ houdt hij zich met dergelijke materie bezig. “Je verandert met je uiterlijk niet alleen je uiterlijk, maar ook wat anderen over jou als persoon denken. Dat zijn toch vrij grote effecten.”
Uiterlijk aantrekkelijk
Soortgelijk onderzoek wees uit dat als mensen denken via de telefoon met een aantrekkelijk persoon te praten ze veel aardiger, socialer en belangstellender doen. En hoe reageert de persoon in kwestie aan de andere kant van de lijn?
Die wordt van de weeromstuit ook sympathieker, waardoor er volgens Buunk een zichzelf waarmakende voorspelling in werking treedt. “Als je op basis van die onderzoeken bedenkt hoe belangrijk uiterlijke aantrekkelijkheid in de omgang is, zou je cosmetische chirurgie juist moeten aanraden”, schertst hij.
Cosmetisch masker
Ook de ouderen waarbij de hangende huid is aangepakt, lijken eensluidend tevreden. De kenmerkende zogenoemde hamsterwangetjes, de oogleden en mondhoeken die op half zeven staan, de rimpels, deuken en groeven, zijn veelal vakkundig gelift, ingespoten, gepeeld of gelaserd.
De behandelingen versterken het gevoel de eeuwige jeugd te bezitten. Ofwel: de spiegel biedt geen ellendige confrontatie meer, maar misleidt je waar je bijstaat. En terwijl je ziel de jaren telt, vertelt je gezicht de buitenwereld dat je nog immer fris en fruitig (en dus vruchtbaar) bent. Je cosmetisch masker werkt.
Vruchtbaar lijken
Maar voelt een cosmetische behandeling echt alleen maar goed? Ontstaat er nooit verwarring, omdat diegene die je in de spiegel ziet toch andere trekken heeft gekregen dan waarmee je geboren bent? Of omdat je vruchtbaar lijkt, maar het niet bent? Kortom: ontstaat er – vooral ook met het klimmen der jaren – geen spanningsveld tussen die verfraaide buitenste schil en de binnenste zielenroerselen?
De meningen blijken verdeeld. Bovendien kan het spanningsveld tussen binnen- en buitenkant ook aanwezig zijn als er (nog) geen cosmetische chirurgie aan te pas is gekomen.
Spanning weghalen
Buunk wijst op mensen die altijd al een hekel hebben gehad aan bepaalde details in hun uiterlijk. “Je kijkt iedere ochtend in de spiegel en denkt: wat zie ik er vreselijk uit.” Cosmetische chirurgie zou in zo’n geval immers juist spanning weg kunnen halen.
“Dat is toch prachtig”, jubelt Buunk. Mits de gang naar de cosmetisch chirurg niet te krampachtig wordt en de veranderingen in het gezicht niet te opvallend zijn. “Anders zou het wel eens averechts kunnen werken.”
Ingebeelde lelijkheid
Opmerkelijker vindt Buunk het fenomeen van wat in vakkringen heet ‘de ingebeelde lelijkheid’. Een verschijnsel waar met name aantrekkelijke mensen mee kunnen worstelen. “Het gaat hierbij om vrouwen die al aantrekkelijk zijn, maar het gangbare schoonheidsideaal net niet halen. Volgens de technische criteria ontbreekt er iets.” Volgens Buunk is dat een psychologisch probleem en juist omdat uiterlijk voor hen zo belangrijk is, lijken cosmetische ingrepen bij de chirurg hem ‘uitermate link’.
Gebrek aan zelfvertrouwen
Uit onderzoek blijkt er overigens geen direct verband tussen een gebrek aan zelfvertrouwen en een logische gang naar de kliniek. Liesbeth Woertman, als psycholoog en seksuoloog werkzaam aan de Universiteit Utrecht, capaciteitsgroep klinische psychologie, onderzocht in 2001 de relatie tussen zelfvertrouwen en een cosmetische veranderingswens. Die relatie blijkt er wel te zijn, ‘maar dat wil niet zeggen dat ze per definitie van alles aan zichzelf willen laten verknutselen’.
Zoektocht naar geluk
Woertman deed vele pogingen om privé-klinieken binnen te komen voor onderzoek. Het is haar tot op heden niet gelukt. Het waarom, wie en hoeveel mensen daadwerkelijk cosmetische chirurgie laten plegen is dus een niet te beantwoorden vraag en blijft bij gissen of zijdelings onderzoek.
“Ik vind het een heel interessant fenomeen: hoe komt het dat je je aangesproken voelt door alles wat recht is en geplastificeerd? Want daar komt het op neer. En het idee dat je met bijvoorbeeld een veel kleinere neus gelukkiger zou zijn. Hoe werkt die redenering in je kop? Het blijft toch een zoektocht naar geluk, maar dat vind ik ook het treurige ervan.”
Economische belangen
Naast popsterren, actrices en fotomodellen, die bij een cosmetische ingreep veelal direct economisch belang hebben, lijken er immers ook steeds meer ‘gewone mensen’ gebruik te maken van zo’n behandeling. Her en der duiken ze op met hun verhalen in de media.
De commercie is gediend bij dergelijke verhalen, meent Woertman. “Er wordt steeds openlijker over het onderwerp gesproken, de gêne verdwijnt en het wordt een min of meer normaal verschijnsel in de samenleving. Uiteindelijk zal het dan inderdaad wel gaan gebeuren. Maar het blijft natuurlijk een bericht dat de klinieken graag de wereld in willen hebben. Er zijn immers enorme economische belangen mee gemoeid.”
Hangende huid
Op een behandeling met melkzuur, siliconenolie, laser , peeling , new fill of botox rust nu al nauwelijks meer een taboe. Hoewel de werking op de lange termijn vooral met de allernieuwste technieken nog helemaal niet bekend is, wint de ijdelheid terrein. Zo meldt de directeur van een van de klinieken in het Algemeen Dagblad dat het aantal inspuitbehandelingen jaarlijks met 25 procent stijgt tot 4500 ingrepen in 2002.
Verouderingsproces
Nu zorgt het natuurlijke verouderingsproces bij uitstek voor een frictie tussen de wilskrachtige geest en het lichaam, dat immers steeds meer van zijn glans verliest. Ofwel: lichaam en geest zijn steeds moeilijker bij elkaar te brengen, drijven gaandeweg van elkaar weg.
“Veel mensen op leeftijd voelen zich niet oud”, weet Buunk. “In zekere kan je zeggen dat mensen juist proberen om hun uiterlijk meer in overeenstemming te brengen met hoe ze zich voelen.”
Maar voor Woertman begint daar de ellende. “Hoe moet je dan doodgaan?”, stelt zij. “Hoe kan je op een beetje aardige manier sterven als je het verval en de instorting geen plek weet te geven, heel geleidelijk, heel traag? Het lijkt mij dan zo lastig om het leven los te laten. Je maakt het jezelf dan toch onnodig moeilijk?”
Aandacht van mannen
Voor vrouwen komt daar nog eens het verlies aan vruchtbaarheid bij, wat veelal inhoudt dat de mannelijke sekse steeds vaker langs hen heen zal kijken.
Buunk: “De beoordeling van de uiterlijke aantrekkelijkheid van vrouwen is erg gerelateerd aan vruchtbaarheid. Dat is een onbewust proces. Voor veel ouder wordende vrouwen is het dan ook een schok als ze merken dat mannen niet meer op ze reageren. Ze komen bijvoorbeeld een zaal binnen en niemand kijkt meer naar ze. Door plastische chirurgie willen ze dat weer een beetje terug hebben”, vermoedt hij.
Menopauze: genadeklap of bevrijding
Accepteer je je hangende huid, dan wordt je voortaan afgerekend op je innerlijke ontwikkeling. Het uiterlijk is immers, zonder cosmetische ingrepen, niet meer vanzelfsprekend je visitekaartje. De huid verliest zijn spanning, gaat steeds losser zitten, maar daagt wellicht je geest uit datzelfde te doen.
De menopauze als genadeklap of mogelijk een bevrijding? “Durf je een mens op jezelf te zijn, zonder je begeerd te weten? Daar gaat het volgens mij om”, stelt Woertman. “De meeste mensen, met name vrouwen, zijn gruwelijk afhankelijk van wat anderen van hen vinden.”
NB: Dit artikel is gepubliceerd in het tijdschrift de Humanist, april 2003.
De opdracht:
Het idee is door mijzelf aangedragen.
© Foto: Pixabay
